فلج مغزی

فلج مغزی یا Cerebral palsy (CP) به اختلالی گفته می شود که در آن کودک قابلیت کنترل ماهیچه هایش را ندارد. این ناهنجاری می‌تواند به دلیل آسیب به قسمت های مختلف مغز ( که مسئول حرکات و هماهنگی بدن هستند) به وجود آید. ساختار نخاع و ماهیچه ها در این کودکان معمولا طبیعی می باشد.
در اکثر موارد زمان آسیب مغزی در بیماران فلج مغزی، قبل از تولد نوزاد می باشد. با این حال ممکن است که این بیماری هنگام تولد نوزاد یا در طول سال های اول زندگی وی ایجاد شود. از علائم این بیماری می توان به تاخیر در یادگیری فعالیت های مختلفی مانند راه رفتن، نشستن، چهار دست و پا راه رفتن، صحبت کردن و … اشاره کرد.
گرچه هیچ درمان کاملی برای فلج مغزی وجود ندارد، ولی این بیماری با بزرگ شدن کودک وخیم تر نمی شود. درمان اولیه مانند فیزیوتراپی، دارودرمانی و وسایل کمکی برای راه رفتن می تواند برای بسیاری از بیماران مفید بوده و توانایی حرکتی آن ها را بهبود بخشد.

بیشتر افراد مبتلا، با این عارضه متولد می شوند و به آن سی پی شناختی گفته می شود، اما ممکن است بیماری بعد از تولد هم شروع شود که به آن سی پی اکتسابی گفته می شود. افرادی که فلج مغزی دارند ممکن است مشکلات مختصری در کنترل اعصاب داشته باشند یا دچار حالت های حادتر باشند و توانایی راه رفتن نداشته باشند. برخی از بیماران به سختی صحبت می کنند و برخی دیگر مشکلات ذهنی دارند در حالیکه بیشتر این افراد هوش معمولی دارند.

علت فلج مغزی

تشخیص علت اصلی بیماری در اکثر کودکان مبتلا به فلج مغزی ممکن نیست. قبل از تولد نوزاد و در زمان بارداری، مغز جنین نسبت به عفونت بدن مادر و مصرف الکل و مواد مخدر و سموم دیگر توسط مادر بسیار حساس بوده و سریعاً آسیب می بیند. این عوامل می توانند موجب بیماری فلج مغزی شوند. کمبود اکسیژن در زمان زایمان نیز یکی از عوامل بروز این بیماری است. بعد از به دنیا آمدن نوزاد عواملی همچون کمبود اکسیژن، آسیب به سر و عفونت (مخصوصاً در نوزادان با وزن پایین هنگام تولد) می توانند احتمال بروز این بیماری را بالا ببرند. همچنین نوزادان نارس ( حاصل زایمان زودرس) بیشتر در معرض این بیماری هستند.
فلج مغزی حدوداً در 2 نوزاد از 1000 نوزاد متولد شده دیده می شود. نوع ناتوانی حرکتی در کودکان مختلف متفاوت بوده و بسته به محل آسیب و شدت آسیب به مغز، شدت علائم می تواند خفیف، متوسط و شدید باشد. برخی کودکان می توانند آزادانه راه بروند در حالی که برخی دیگر نیاز به وسایل کمکی مانند واکر و عصا دارند. برخی از کودکان مبتلا به این بیماری نیازمند ویلچر می باشند.

علایم فلج مغزی

از آنجا که طیف این بیماری از موارد بسیار ملایم تا سخت متغیر است، علایم زیادی هم می تواند در این شرایط ظاهر شود. معمولا تاخیر در روند انجام کارها توسط کودکان در سال های ابتدایی زندگی مثل غلت زدن، نشستن، ایستادن و راه رفتن مشاهده می شود. اما تاخیر در انجام این کارهای به معنی فلج مغزی فرزند شما نیست.

انواع فلج مغزی

بسته به توانایی حرکتی این بیماری به چهار دسته تقسیم می شود:

• اسپاستیک
• دیسکینتیک
• آناکسیک
• ترکیبی

طبقه بندی فیزیولوژیک فلج مغزی

چهار نوع اصلی از بیماری فلج مغزی فیزیولوژیک وجود دارد. نوع دقیق این بیماری زمانی که کودک حدوداً دو ساله میشود، قابل تشخیص است.

فلج مغزی اسپاستیک

شایع ترین نوع فلج مغزی گونه اسپاستیک است که در این گونه عضلات سفت و کشیده هستند یا دچار اسپاسم شده اند. پزشکان این گونه از بیماری را به سه دسته تقسیم می کنند:

دایپلژی اسپاستیک

اغلب با سفتی عضلات پاها همراه است. عضلات گرفته در پاها و باسن راه رفتن را دچار مشکل می کنند و چون زانو ها به سمت داخل برگشته می شوند که به آن حالت قیچی پا هم گفته می شود.

همیپلژی اسپاستیک

یک طرف بدن در این حالت تحت تاثیر خواهد بود. شاید بازو و ران یک سمت از بدن کوتاه تر و باریک تر شود که باعث می شود فرد با نوک یک پای خود راه برود. برخی از این افراد ستون فقرات خم شده دارند که به آن اسکولیوسیس گفته می شود. حمله ناگهانی یا مشکلات تکلمی هم می تواند بخشی از این بیماری باشد.

اسپاستیک کوادروپلژی

یعنی تمام اندام های فرد دچار مشکل هستند حتی صورت و میان تنه. حتی ممکن است پای قیچی و مشکلات تکلمی هم داشته باشند. این سخت ترین نوع بیماری اسپاستیک است.

فلچ مغزی دیس کینکت

کودکی که به این نوع فلج مغزی مبتلا است، ماهیچه های ضعیف و شلی داشته و بعلاوه حرکات غیر ارادی و کنترل نشده ای را انجام می دهد. در این کودکان راه رفتن و نشستن به سختی انجام گرفته و صحبت کردن آنها بخوبی قابل فهم نیست. در این حالت بیماری، تن عضلات فرد ممکن است بسیار سخت یا نرم و شل باشد. تحرک غیر قابل کنترل ، آرام و تلو تلو خوران یا سریع و با حرکات پرشی باشد. عضلات صورت و دهان تحت تاثیر بیماری اخمو، با بزاق جاری از کنار لب  و مشکلات تنفسی باشند.

این نوع فلج مغزی به سه دسته تقسیم می شود:

• آتتوئید: با حرکات تلوتلوخوران و آرام.
• کورتتوئید: حرکات بی هدف و غیرقابل کنترل.
• دیستوئید: وضعیت بافت عضلات غیر نرمال.

فلج مغزی آتاکسیک

این نوع از بیماری CP نادر بوده و بر قدرت تعادل و درک عمقی کودک تاثیر می گذارد. قدرت هماهنگی ضعیفی در این کودکان دیده می شود و توانایی حرکات ظریفی مانند گرفتن یک خودکار و بستن دکمه را ندارند. این نوع فلج مغزی بسیار نادر است و فرد با تعادل و انجام کارهای خود و همکاری با دیگران مشکل دارند. ممکن است فرد موقع ایستادن تعادل نداشته باشد، شاید بلرزد که با انجام کارهایی مثل نوشتن مشکل داشته باشد.

فلج مغزی ترکیبی

در این نوع از فلج مغزی علائم بیماری اسپاتیک و آتتوئید وجود دارد. برخی ماهیچه ها سفت بوده و برخی دیگر شل هستند. هم ماهیچه های سفت در بدن کودک وجود دارد و هم حرکات غیر ارادی دیده می شود. افرادی که این نوع بیماری را دارند علایمی بیش از یک گونه را از خود بروز می دهند.

علل

معمولا اتفاق دقیقی که باعث این آسیب مغزی شده توسط پزشکان شناسایی نمی شود. برخی مشکلات که ممکن است به مغز آسیب برساند و رشدش را دچار مشکل کند عبارتند از:

• خونریزی مغزی در دوره رشد جنینی در رحم یا زمان تولد یا بعد از آن
• مشکل خون رسانی به ارگان های حیاتی
• تشنج در زمان تولد یا در ماه اول زندگی
• شرایط ژنتیکی
• آسیب های مغزی ترومایی

طبقه بندی منطقه ای فلج مغزی

در این سیستم، فلج مغزی بر اساس عضوی که درگیر شده طبقه بندی می شود:
– دی پلژیک: در این نوع بیماری هر دو پا درگیر می شوند. ماهیچه های سفت در لگن و پاها موجب برگشت ران ها به داخل شده و هنگام راه رفتن زانو ها خم مانده، صاف نمی شوند. گرفتاری اندام‌های فوقانی خیلی جزئی است.
– همی پلژیک: یک طرف بدن درگیر این عارضه می باشد. معمولاً بازو بیشتر از پا درگیر می شود.
– تری پلژیک: هر دو پا و یک بازو درگیر می شوند.
– کوادری پلژیک یا تمام بدن: در این نوع بیماری تمام بدن درگیر می شوند. راه رفتن آزادانه یا ممکن نیست و یا با سختی بسیار همراه است. به علاوه ممکن است ماهیچه های زبان و دهان هم درگیر شوند و در نتیجه در غذا خوردن و بلعیدن اختلال ایجاد می شود.

طبقه بندی عملکردی فلج مغزی

در سیستم طبقه بندی عملکردی، قدرت حرکتی و میزان استقلال عملکردی کودک بدون هیچ وسیله کمکی سنجیده می شود. پنج گروه برای فلج مغزی عملکردی وجود دارد:
– نوع یک: توانایی راه رفتن بدون محدودیت و مانند دیگر هم سن و سالان
– نوع دو: توانایی راه رفتن بدون محدودیت در اغلب اوقات. گاهی نیاز به بریس پا (حمایت کننده پا) می باشد.
– نوع سه: نیاز به کمک گرفتن از واکر و عصا برای مسیر های کوتاه تر و استفاده از ویلچر برای مسیر های بلند تر و هنگام مسافرت
– نوع چهار: نیاز دائمی به ویلچر دارد ولی بیمار خود توانایی حرکت دادن آن را دارد.
– نوع پنج: عدم توانایی در حرکت بدون کمک

فیلم زیر را مشاهده کنید. بعد از جراحی بیمار علی رغم شدت فلج اولیه ، بدون عصا و حتی بریس قادر به راه رفتن است.

 

احتمال ابتلا در چه نوزادانی وجود دارد؟

اگر باردار هستید و شرایط زیر را دارید احتمال ابتلای نوزادتان به فلج مغزی وجود دارد:

– چند قلو باردارید، دو قلو یا سه قلو،

– بیماری هایی مثل صرع یا مشکلات تیروئیدی دارید،

– گروه خونی شما و فرزندتان قابل تطبیق نیست،

– با مواد سمی مثل جیوه سر و کار دارید که در برخی ماهی ها هم وجود دارد،

برخی عفونت ها و بیماری ها هم طی بارداری احتمال ابتلا به فلج مغزی را بالا می برند:

• سرخچه: یک بیماری ویروسی که با واکسن می توان از آن جلوگیری کرد،
• آبله مرغان

تشخیص

در چکاپ های معمول نوزادان، پزشک پیشرفت های حرکتی آنها را در نظر می گیرد و در صورتیکه با علایم مشکوک روبرو شود بررسی های بیشتر را شروع خواهد کرد. یک پزشک به خوبی می داند که کودک در چه سنی چه توانایی هایی خواهد داشت. بیشتر فلج های مغزی حدود دو سالگی مشخص می شوند اما در برخی موارد هم ممکن است بین 4 تا 5 سالگی شناسایی شوند.

آزمایش های تشخیصی

وقتی پزشک به فلج مغزی کودکی شک کند به شما پیشنهاد می کند که فرزندتان را نزد یک متخصص مغز و اعصاب ببرید. با یک تست فیزیکی و حرکتی و دانستن سوابق پزشکی کودکان این تشخیص ممکن می شود و گاهی لازم می شود از راه های دیگر تشخیصی هم استفاده کنند که عبارت است از:

• آزمایش خون: ممکن است مشکلات دیگر باعث عوارضی شبیه فلج مغزی باشند. با انجام آزمایش خون احتمال بیماری های دیگر کنار زده می شود.
• سیتی اسکن: سیتی اسکن با کمک تکنولوژی ایکس ری از مغز تصویر برداری می کند.
• ام آر آی: با کمک نیروی مغناطیسی تصاویری با کیفیت بهتر نسبت به سی تی اسکن تهیه می شود. اگر پیدا کردن آسیب سخت باشد این شیوه بسیار موثر خواهد بود و معمولا لازم نمی شود.
• آلترا ساند: امواج آلتراساند از مغز کودک تصویر برداری می کنند. این شیوه به اندازه ام آر آی کمک کننده نیست اما راحت ترین آزمایشی است که می توان انجام داد. این کار تنها برای نوزدان و قبل از سخت شدن بافت های نرم قابل انجام است.
• EEG یا الکتروانسفالوگرام. در این آزمایش، یک الکترود کوچک روی سر کودک گذاشته می شود تا امواج مغزی او را بسنجد. گاهی این آزمایش برای تشخیص بیماری صرع هم انجام می شود که این عارضه در بیماران فلج مغزی هم شایع است.

درمان فلج مغزی

افراد مبتلا به فلج مغزی در طول زندگی خود، نیاز به کمک از طرف خانواده و متخصص دارند. گزینه های درمانی برای این افراد مختلف می باشد و بسته به میزان وخامت بیماری گزینه های درمانی متفاوتی وجود دارد.
در صورتی که علائم بیماری شدید باشد می توان با جراحی به رفع اختلالات ماهیچه ای و بهبود راه رفتن کودک کمک کرد. در صورتی که سفتی و انقباض بیش از حد ماهیچه ها موجب در رفتگی و تغییر شکل مفاصل شود، جراحی گزینه درمانی مناسبی می باشد. در برخی موارد می توان با جراحی، وضعیت پا ها، بازو ها و ستون فقرات را تغییر داده و اصلاح کرد.
در صورتی که ماهیچه ها سفتی بیش از حدی داشته باشند، با جراحی و بریدن برخی اعصاب متصل به ماهیچه های سفت، می توان به نرم شدن ماهیچه ها کمک کرد. این نوع جراحی امروزه زیاد مورد استفاده قرار نمی گیرد.

منبع : https://orthoinfo.aaos.org/en/diseases–conditions/cerebral-palsy/