زانوی ضربدری

زانوی ضربدری جزو انحرافات زانو می باشد. این عارضه نسبت به زانوی پرانتزی شیوع کمتری دارد. این عارضه چه علائمی دارد و چه محدودیت هایی برای فرد ایجاد می کند؟ علت اصلی پدید آمدن زانوی ضربدری چیست؟ در چه مواردی نیاز به جراحی برای درمان زانوی ضربدری می باشد؟ در ادامه، به سوالاتی از این دست پاسخ می دهیم. زانوی ضربدری در اکثر موارد در کودکان دیده می شود و می تواند برای والدین نگران کننده باشد. این عارضه در بسیاری موارد با رشد کودک بهبود می یابد. در صورت عدم بهبود وضعیت زانو نیاز به درمان های مختلف می باشد.

زانوی ضربدری (ژنووالگوم)

زانوی ضربدری، نوعی ناهنجاری زانو است که زانوهای شخص را به سمت داخل می چرخاند. افرادی که زانوهای ضربدری دارند هنگام ایستادن، بین مچ پاهایشان 3 اینچ یا بیشتر فاصله به وجود می آید. این عارضه به این دلیل است که زانوهای آنها به سمت داخل خم شده است. زانوی ضربدری در کودکان خردسال شایع تر است و معمولاً با رشد آنها خود به خود اصلاح می شود. 75 درصد از کودکان 3 تا 5 ساله مبتلا به زانوهای ضربدری هستند. بیمارستان کودکان بوستون گزارش می دهد که در حدود 99 درصد از این موارد، تا زمانی که کودکان مبتلا به 7 یا 8 سالگی می رسند، خود به خود اصلاح می شوند. در شرایط ایده آل از نظر راستایی اندام تحتانی، وقتی که پا در حالت مستقیم قرار دارد، محور وزن بدن که مرکز مفصل ران را به مرکز مفصل مچ پا وصل می‌کند، باید از مرکز زانو عبور کند. بنابراین وزن بدن به داخل مفصل زانو منتقل و در آنجا به صورت یکسان بین دو طرف مفصل توزیع می‌گردد.

ژنو والگوم یا زانوی ضربدری همچنین  می تواند در مراحل بعدی زندگی بر اثر هر یک از موارد زیر ایجاد شود:

• آسیب یا عفونت در زانو
• چاقی غیر معمول

• کمبود شدید ویتامین D و کلسیم
• آرتریت در زانو

این عارضه قابل پیشگیری نیست، اما می توان اثرات آن را به حداقل رساند. فیزیوتراپی و ورزش اغلب جایگزین موفقی برای جراحی هستند.

اگر پاها در حالت صاف قرار داشته باشند از زاویه رو به رو:

• استخوان ها باید صاف و بدون انحنا باشند.
• استخوان ران با درشت نی ساق باید 3 تا 8 درجه زاویه داشته باشند.
• کشکک ها باید به طور منظم کنار یکدیگر قرار گرفته باشند.

انواع زانوی ضربدری

درجه 1: فاصله میان دو قوزک کم تا حدود ۲/۵ سانتی متر است.

درجه 2: فاصله میان قوزک به 5 سانتی متر می‌رسد.

درجه 3: فاصله میان دو قوزک از 5 تا ۷/۵ سانتی متر است.

درجه 4: فاصله بین دو قوزک بیش از ۷/۵ سانتی متر است.

عوامل ایجاد اختلال زانو ضربدری

دلایل بسیاری باعث زانوی ضربدری می شوند مانند : اختلال متابولیک استخوانی، بیماری های ژنتیکی و … . ولی در اکثر موارد زانوی ضربدری، علت واضحی برای آن پیدا نمی‌شود. دلایل دیگر ابتلا به زانوی ضربدری به شرح زیر است:

• راه افتادن زودرس کودک
• یکنواخت نبودن رشد صفحات رشد انتهای تحتانی ران و انتهای فوقانی استخوان های ساق
• بد جوش خوردن شکستگی های اطراف زانو
• ضعف عضله سمی‌ ممبرانوسوس
• کوتاهی عضلات به ویژه عضلات دو سر رانی
• چاقی مفرط
• عوامل ژنتیکی
• چاقی شدید ران‌ها
• آسیب به زانو یا ران
• آرتریت روماتیسمی در زانو
• فقر ویتامین D یا کلسیم

علائم زانوی ضربدری چیست؟

علامت واضح زانوی ضربدری فاصله بیش از حد قوزک پا می باشد، در حالی که پاها در کنار هم قرار دارند. گاهی در هنگام راه رفتن یا دویدن، زانو ها به هم برخورد می کنند و بیمار دچار مشکل میشود. زانوی ضربدری که پس از دوران کودکی ادامه می یابد، ممکن است علائم دیگری به جز ایجاد ناهنجاری در زانو داشته باشد.

این علائم عبارتند از:

• سفتی مفاصل
• زانو درد
• لنگیدن پا
• رباط ها و عضلات تحت فشار نیز می توانند باعث درد در لگن یا مچ پا شوند.

سایر نشانه های زانوی ضربدری

• کوتاهی قد
• در رفتگی های مکرر
• کوتاهی تاندون آشیل
• درد شدید در پشت ساق یا ران
• خستگی و ناتوانی در راه رفتن های طولانی

• تمایل کشکک ها به خارج
• ساییدگی قسمت داخلی کفش ها
• نزدیک شدن زانو ها به خط میانی بدن
• دور شدن قوزک های داخلی از یکدیگر
• تغییر الگوی راه رفتن و ساییده شدن زانو ها به یکدیگر حین راه رفتن

در چه سنی زانوی ضربدری شیوع دارد؟

در رده سنی 3 الی 4 سالگی، زانوی ضربدری بیشترین شیوع را داشته، بطور نرمال تا ۵-۶ سالگی از بین میرود. در برخی موارد این اصلاح اتفاق نمی افتد و شدت انحراف بیشتر می‌شود.

نحوه تشخیص زانوی ضربدری

هنگامی که ژنو والگوم یا زانوی ضربدری در یک کودک بزرگتر یا بزرگسال وجود دارد، مهم است که علت زمینه ای آن را پیدا کنید. چرا که یک بیماری استخوانی یا آرتریت نیاز به درمان دارد. پزشک در مورد سابقه پزشکی و همچنین اینکه آیا شما دردی دارید سوالاتی می پرسد. در طول معاینه فیزیکی، پزشک نحوه ایستادن و راه رفتن شما را مشاهده خواهد کرد.

جراح ارتوپدی همچنین به دنبال ارزیابی موارد زیر هستند:

• نابرابری در طول پای شخص
• زاویه هم ترازی زانوی شخص
• سایش ناهموار در کف کفش

در برخی موارد، پزشک شما ممکن است برای بررسی ساختار استخوان شما یک عکس اشعه ایکس (تصویربرداری رادیولوژی) یا اسکن MRI را تجویز کند.

درمان زانوی ضربدری

در صورتی که دفورمیتی در مراجعه کننده خفیف باشد با روش های درمانی غیر تهاجمی درمان می‌گردد. در موارد دفورمیتی شدید و غیر قابل اصلاح، از عمل جراحی برای درمان استفاده می‌کنند. درمان زانوی ضربدری بستگی به علت اصلی و شدت بیماری دارد.

به عنوان مثال، اگر راشیتیسم باعث زانوهای ضربدری در شخص شده باشد، پزشک احتمالاً مکمل های ویتامین D و کلسیم را برای کمک به بازیابی این ویتامین ها به سطح نرمال تجویز می کند. اگر داروهای بدون نسخه مانند ناپروکسن تسکین دهنده نباشد، پزشک شما ممکن است داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی قوی برای اثربخشی بیشتر تجویز کند. گزینه های درمانی برای زانوی ضربدری به شرح زیر است:

دارودرمانی و مکمل ها

در صورتی که زانوی ضربدری در یک کودک ناشی از یک بیماری متابولیک مثل کمبود ویتامین دی باشد با دارودرمانی می توان به درمان زانوی ضربدری کمک کرد.

فیزیوتراپی و ورزش

در صورتی که شدت بیماری خفیف باشد می توان با انجام برخی حرکات کششی و ورزشی به بهبود وضعیت زانو کمک کرد. در مواردی هم نیاز به فیزیوتراپی می باشد. حرکات کششی و ورزش می توانند موجب تقویت ماهیچه های پا و بهبود ساختار زانو شوند. پزشک یا فیزیوتراپ حرکات ورزشی خاصی را بر اساس شرایط بیمار، به او آموزش می دهد. برای اکثر افراد مبتلا به زانوی ضربدری، ورزش می تواند به تنظیم مجدد و تثبیت زانوهای آنها کمک کند. پزشک یا فیزیوتراپ شما می‌تواند راه رفتن شما را ارزیابی کند و تمرین‌هایی را برای تقویت عضلات ساق، لگن و ران شما پیشنهاد دهد. کشش های خاص نیز ممکن است در تسکین علائم مفید باشد. تمرینات ورزشی می تواند به راحتی به تقویت پاهای شخص کمک کنند، مانند بالا بردن پا در حالت نشسته یا دراز کشیدن. همانطور که بر اساس یک برنامه ورزشی روتین پیشرفت می کنید، بهتر است برای تاثیر بیشتر، وزنه های پا را بیفزایید.

کاهش وزن

در صورتی که زانوی ضربدری ناشی از وزن بالای بیمار باشد، با کاهش وزن و برداشتن وزن اضافی بر روی زانو ها می توان به اصلاح وضعیت کمک کرد. چاقی می تواند فشار بیشتری بر زانوهای شما وارد کند و عارضه زانوی ضربدری را بدتر کند. اگر اضافه وزن دارید، پزشک برای شما به جهت ایجاد یک برنامه کاهش وزن سالم کمک خواهد کرد و شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع خواهد داد.

استفاده از آتل زانو

اگر طول پاهای شما در نتیجه عارضه زانوی ضربدری نابرابر است، به منظم کردن راه رفتن شما کمک می کند. همچنین ممکن است درد پا را تسکین دهد. برای کودکانی که زانوهای ضربدری آنها تا سن ۸ سالگی برطرف نمی‌شود، یک بریس یا یک آتل ممکن است به رشد استخوان کمک کند.

جراحی زانوی ضربدری

هنگامی که زانوی ضربدری پیشرفته است، یا زمانی که ورزش برای تسکین درد و تثبیت زانوی شما کافی نیست، پزشک متخصص ارتوپد ممکن است انجام عمل جراحی را توصیه کند. معمولاً اولین گزینه درمانی برای بیمار مبتلا به زانوی ضربدری جراحی نمی باشد. ولی جراحی در موارد زیر انجام می گیرد:

– زانوی ضربدری شدید
– زمانی که بیمار بعلت انحراف زانو دچار درد یا مشکل عملکردی شده که با دیگر گزینه های درمانی مانند کاهش وزن و ورزش، برطرف نشود.

شیوه جراحی زانوی ضربدری چگونه است؟

برای افراد جوان تر، یک صفحه فلزی کوچک که در زانوی آنها قرار می گیرد می تواند به رشد استخوان در آینده کمک کند. این روش جزئی جراحی رشد هدایت شده نامیده می شود. هنگامی که رشد استخوان اصلاح شد، صفحه برداشته می شود. بزرگسالان ممکن است از استئوتومی بهره مند شوند. در این جراحی از صفحات فلزی دائمی برای هم تراز نگه داشتن استخوان ها استفاده می شود. این امر می تواند استخوان های پای شما را تنظیم و زانوهای شما را مجدداً تنظیم کند. جراحی تعویض مفصل زانو نیز یک گزینه برای افراد مسن است.     

منبع : https://www.medicalnewstoday.com/articles/319894.php

https://www.healthline.com/health/genu-valgum#outlook